Je maakt denkfouten, denk je. Of zag je het anders dan anderen? Of zit je gevoel je te foppen omdat die snel een beslissing wil nemen? Bij het maken van besluiten is het denk ik goed om die bewust te maken en te snappen dat je maar een beperkt aantal factoren kan weten en meenemen in je besluit. Alert zijn op dingen die je foppen, is wel handig. Bias noemen ze dat.
Ik maakte van een aantal boeken een verzameling voor mijn studenten. Dit om te gebruiken in lessen rond kritisch denken, strategisch management etc. Ken je nog een bias die hier niet tussen staat, laat me weten!
AAAAA
Achteraf fout
Waarom je een dagboek moet bijhouden. De CEO die door een gelukkige omstandigheid succes heeft, schat de waarschijnlijkheid daarvan achteraf veel hoger in dat die objectief was.
Actor-waarnemerverschil
Dit komt voort uit het perspectief dat iemand heeft. De actor ziet de omgeving, de waarnemer ziet de actor.
Action bias
Waarom afwachten en nietsdoen een kwelling is.
Affectheuristiek
Hoe gevoelens ons op een dwaalspoor brengen.
Affiliëren
Is een neiging die voorkomt uit de behoefte aan sociale vergelijking, om angst te verminderen, aan informatie.
Alternatieve paden
Gefeliciteerd !je hebt met Russische roulette gewonnen.
Anker
Ook wel genoemd de Ankerheuristeik. Hoe het rad van avontuur ons het hoofd op hol brengt.
Afkeer van verlies
Waarom kwade gezichten ons eerder opvallen dan vriendelijke.
Association bias
Waarom je door ervaring sores dom wordt.
Attitudesterkte
Sterke attitudes zijn relatief stabiel over de tijd en resistent tegen beïnvloeding, dat wil zeggen dat we moeilijk te overtuigen zijn van een andere opvatting. Sterke attitudes zijn dan ook betere voorspellers van gedrag.
Attentiecurve
Die van 20 minuten max en zo.
Attitude-Ambivalentie
De mate waarin een persoon zowel voor- als nadelen van een bepaald gedrag ervaart. Iemand met een ambivalente attitude is eenvoudiger te over redenen.
Authority bias
Waarom je tegenover autoriteiten geen respect moet tonen. Zie hier het werk van de psycholoog Stanley Milgram uit 1961 ‘Obedience to Authority’.
Autokinetisch effect.
[nog aanvullen]
Availability bias
Waarom je liever een verkeerde stadsplattegrond gebruikt dan helemaal geen. We vormen ons een beeld van de wereld aan de hand van het gemak waarmee ons voorbeelden te binnen schieten.
BBBBB
Base-rate neglect
Als je in Wyoming hoefslagen hoort en zwart-witte strepen ziet…
Beginnersgeluk
Pas op wanneer in het begin alles goed gaat
Bekende weg
De bekende weg duurt altijd korter zo lijkt het.
Belief perseverance
[nog aanvullen]
Zeker met materiaal van Trump en alternatieve feiten.
Beschikbaarheidsheuristiek
De neiging van mensen om die gebeurtenissen meer waarschijnlijk te achten waaraan gemakkelijker gedacht wordt doordat ze meer toegankelijk zijn in het geheugen. Of ook hoe recente herinneringen ons brein misleiden.
Bevestigingsheuristiek.
[nog aanvullen]
Blinde Vlek
[nog aanvullen]
Boemerangeffect
[nog aanvullen]
Bounded rationality
[nog aanvullen]
Bystander effect
Hoe meer omstanders bij een gebeurtenis, hoe minder hulp je kan verwachten.
CCCCC
Carpe diem
Maar liefst alleen op zondag
Chauffeurskennis
Doen alsof je iets weet. Waarom je de nieuwslezer niet serieus mag nemen
Cognitieve dissonantie
Moet bij iedereen bekend zijn… toch.
Cognitieve dissonantie = je gedrag komt niet overeen met je geweten. En waarom we onze opvattingen herzien.
Collective action problems
(Klüver, 2009a)
Confirmation bias
Pas op wanneer lets een ‘speciaal gevaar wordt genoemd. Beroemde uitspraak hier is van Aldous Huxley: ‘Feiten houden niet op te bestaan alleen maar omdat ze worden genegeerd’. Of Warren Buffet: ‘Mensen zijn meesters in het zo filteren van nieuwe informatie dat hun opvattingen intact blijven.’ Conformation bias: de neiging om informatie te zoeken die bestaande ideeën bevestigt.
Hier ook: murder your darlings.
Conjunction fallacy
Waarom plausibele verhalen verleidelijk kunnen zijn.
Contrast-effect
Waarom je je vriendinnen die fotomodelzijn thuis moet laten. Zie Cialdini.
Controle-illusie
Je hebt minder onder controle dan je denkt. Als je als voetgangen op het verkeerlicht knopje drukt in Manhatten, druk je op een functieloze knop. Waarom is die er dan? Om de voetgangers te laten geloven dat ze de verkeerslichten kunnen beïnvloeden. Dan verdragen ze het wachten voor het licht aantoonbaar beter.
DDDDD
De inductie
Hoe je mensen van hun miljoenen berooft.
Default Mode Network
Maak daar aparte les over.
Defensieve projectie
Bedreigende gedachten naar anderen toeschrijven in plaats van deze op zichzelf betrekken.
Diffusion of responsibility
Iedereen denkt; ‘iemand anders zal nu wel iets gaan doen’.
Duale procestheorie
[nog aanvullen]
Duchenne glimlach
De echte glimlach, achterhaald dmv stroomstootjes.
Dwaalwegen
[hier wat leuke verhaaltje erbij]
EEEEE
Eerst-wordt-het-erger-val
Zodra iemand het over een ‘moeilijk traject’ heef, moeten je alarmklokken gaan luiden. Dit is een variant van het confirmation bias.
Egocentrische vertekening
Overschatten van je eigen aandeel in de gang van zaken.
Endowment-effect
Waarom we ons bezit overwaarderen.
Ethisch profileren
[nog aanvullen]
Exponentiële groei
Waarom opgevouwen papier ons brein te boven gaat. Overkomt je als je met Rudolph samenwerkt.
FFFFF
False concensuseffect
Overschatting van de waargenomen consensus voor de eigenmening.
Fixed pie – syndroom
Mensen zijn geneigd aan te nemen dat de verschillende partijenallemaal dezelfde belangen hebben.
Fundamentele attributiefout
Vraag een schrijver nooit of zijn roman autobiografisch is. En waarom we gedrag aan iemands persoonlijkheid toeschrijven.
Framing
C’est le ton qui fait la musique.
Fundamentele attributiefout
De neiging om de invloed van de situatie op het gedrag vanmensen te onderschatten
GGGGG
Gehoorzaamheidsexperiment
[nog aanvullen]
Groepsdenken
Waarom we ons conformeren aan de groep.
Groupthink
Waarom consensus gevaarlijk kan zijn.
HHHHH
Hedonic treadmill
Waarom je de weg naar her werk kort moet houden.
Her halo-effect
Waarom mooie mensen makkelijker carrière maken.
Heuristieken
Vuistregels bij het maken van beslissingen. Deze kunnen leiden tot vertekening in de beoordeling en de kwaliteit van beslissingen.
Hindsight Bias
Als je eenmaal iets weet, het vaak lijkt alsof je het altijd al wist.
IIIII
Incentive superresponse-neiging
Mensen reageren op prikkels. Dus als het gedrag van mensen of bedrijven je verbaast, vraag je dan af welke prikkelsysteem er achter zit.
Individuatie
De persoon wordt niet beoordeel op basis van stereotypering of grove evaluaties, maar op basis van persoonlijke eigenschappen en gedragingen.
Induced compliance
Aanzetten tot meegaandheid, mensen hebben nauwelijks in de gaten hoe hun gedrag door de situatie wordt gestuurd.
Informatie bias
Waarom we blijven zoeken naar informatie, ook als het niet nodig is.
Informatief conformisme
Het oordeel van anderen gebruiken om een mening te vormen. Normatief conformisme: het oordelen van andere personen gebruiken als norm voor gewenst gedrag in een bepaalde situatie.
Inschattingsfout
[nog aanvullen]
Introspectie-illusie
[nog aanvullen]
JJJJJ
KKKKK
Kameleoneffect
De neiging van mensen om de gezichtsexpressies en non-verbaal gedrag te imiteren.
Keuzeparadox
Zie het werk van Barry Schwartz, in ‘De parabox van keuzes’.
Ook: het maximale zoeken van alle mogelijkheden en van inzichten die je moet hebben om de allebeste/hoogste waarheid keuze te maken, bestaat niet. Ten minste niet voor altijd, je keuze vrijheid is beperkt. En je de feiten die je kent nemen steeds toe of af.
Kelly’s covariatiemodel
Verklaringsmodel van oorzaak van een gebeurtenis. De covariantie is afhankelijk van: Consistentie: is het gedrag terugkerend. Distinctiviteit: komt het gedrag terug in andere situatie. Consensus: vertoont een ander vergelijkbaar gedrag.
Koker illusie
De reden dat we ons toekomstig geluk hoger inschatten.
LLLLL
Lake Wobegon effect
Te leuk om hier iets over te zeggen al, iets om op te zoeken.
Liking bias
Je doet er niet verstandig aan aardig gevonden te willen worden.
Looking-glass self
We zien onszelf door de ogen van anderen. Als mensen om je grapjes lachen, krijg je het signaal door dat je grappig bent en ga je dat zelf ook vinden.
MMMMM
Magisch denken
We denken dat ons denken de werkelijkheid kan beïnvloeden. Een variant van het boek onder je kussen leggen tijdens je slaap. Daarom heeft Rudolph bandjes met zijn lessen, die kan je afdraaien tijdens je slaap.
Mentale afwezigheid
Autorijden, bellen, botsing. Of de voorbeelden van kinderen vergeten naar school te brengen…dan aan eind van je werkdag die dood in auto vinden…
Mentale sluipweg
System 1 en 2 en zo.
Metacognitieve ervaring.
[nog aanvullen]
Mijmerbrein
[nog aanvullen]
NNNNN
Neglect of probability
Waarom de jackpot steeds groter wordt
Negativity bias
Niet zo negatief! Maar tja, we onthouden de negatieve dingen beter. Jammer wel…
OOOOO
Overconfidence-effect
Waarom je je kennis en vaardigheden systematisch overschat. Zie hier werk van de onderzoekers Marc Alpert en Howard Raiffa. Of Gerry Pallier et al ‘The role of individual differences in the accuracy of confidence judgments’. Of R.P. Vallone et al ‘Overconfident predictions of future actions and outcomes buy self and others’. Of het werk van Daniel Kahneman (ook te lenen van Rudolph)
Outcome bias
Beoordeel een besluit nooit op basis van het resultaat. Is het resultaat slecht, wil het nog niet zeggen dat het besluit slecht was.
Omission bias
Waarom je de oplossing bent – of het probleem. Of ook wel waarom we iets doen beter vinden dan niets doen.
Oordeel uitstellen
Een van de goede technieken van kritisch denken.
PPPPP
Priming
Volkomen ongerelateerde informatie kan je beïnvloeden. Ook: Subliminale priming: onbewust van priming.
Primacy-effect
Eigenschappen die als eerste worden genoemd, hebben meer invloed op het oordeel als eigenschappen die achteraan staan.
Positiviteitseffect
Bij competentie eigenschappen hebben positieve prestaties meer invloed op het vormen van een oordeel. Waarom? Iedereen kan zeggen dat ie iets goed kan, maar prestaties spreken voor zichzelf.
Prognose illusie
Hoe de glazen bol je blik vertekent.
Puntje-van-de-tong fenomeen
…wat dat is… zou het je graag vertellen, kan er even niet opkomen…
QQQQQ
RRRRR
Re-appraisal
Een andere betekenis aan een situatie geven, zodat je een ander emotie krijgt.
Regressie naar het gemiddelde
De twijfelachtige prestatie van artsen, adviseurs, coaches en psychotherapeuten.
Representativiteitsheuristiek.
[nog aanvullen]
Route causaliteit
Waarom je nooit in de ooievaar moet geloven
Routines
Waarom het 5eglas heffen gemakkelijker gaat… of zoiets.
SSSSS
Schaarste dwaling
Waarom schaarse koekjes lekkerder smaken.
Selectieve waarneming
Je ziet wat je verwacht te zien. Rudolph heeft een heel lange serie voorbeelden hiervan, vraag hem er naar.
Selffullfilling prophecy
Een voorspelling die zichzelf werkelijkheid maakt, door deonbewust gemanipuleerd actie.
Self-serving bias
Waarom je zelf nooit schuldig bent.
Self-selection bias
Wees niet verbaasd dat je leeft.
Simulatieheuristiek
Afwijkingen van de normale gang van zaken vallen eerder op en daar worden de oplossingen bij gezocht.
Situationele correctie
Is het aanpassen van de gevolgtrekking aan de situatie. Dus dat je nu denkt dat Rudolph alles wel weet.
Spanningsboog
Van die goudvis en zo.
Stream of consciousness
[nog aanvullen]
Sunk-cost fallacy
[nog aanvullen]
Survivorship bias
Waarom je kerkhoven moet bezoeken.
Zie eventueel ook John P.A. Ioannidis ‘Whaty most published research findings are false’.
De swimmer’s body illusie
Is Harvard een goede of een slechte universiteit? We weten het niet. Komt het door de selectie, of door de scholing.
Sociaal constructionisme
Emoties en emotionele expressies zijn onderdeel van een sociaal gedeeld expressiesysteem. Emoties zijn niet alleen het product van betekenissen, maar genereren zelf ook weer betekenissen.
Socialproof
Als miljoenen mensen iets doms beweren, wordt het daarom nog geen waarheid.
Sociometertheorie
Zelfverheffing nodig vanuit de behoefte om zich verbonden te voelen met anderen en erbij te horen.
Socialloafing
Waarom teams lui zijn
Spelersconclusie
Waarom het toeval geen compenserende kracht heef.
Spotlighteffect
De neiging om te denken dat anderen op je letten.
Story bias
Waarom zelfs ware verhalen onwaar zijn. Wat herinner je het beste” A. De koning stierf en toen stierf de koningin. B. De koning stierf en toen stierf de koningin van verdriet. B waarschijnlijk.
Sunkcost fallacy
Waarom je het verleden moet negeren. Het voorbeeld is dat je halverwege een slechte voetbalwedstrijd weg wil gaan, maar je het toch niet doet ‘omdat je nu eenmaal voor de kaartjes betaald hebt’. Of de Concorde, het vliegtuig, dat enorme bedragen bleef kosten, en de Franse en Engelse overheden er geld in bleven pompen, puur voor de status.
TTTTT
Terror Management Theorie
Zelfverheffing nodig om de angst voor de sterfelijkheid te bezweren.
Texas Sharpshooter fallacy
Je ziet patronen in willekeurige gebeurtenissen. Doe de test!
Tragiek van het verstand
Verstandige mensen doen geen beroep op het verstand. Het nu dat een enkeling heeft van iets, gaat na verloop van tijd in tegen het nu van de groep.
UUUUU
Ugly Sisters
Waarom je niet op een naam kan komen.
VVVVV
Vooringenomenheid
[nog aanvullen]
Vuistregels
[nog aanvullen]
WWWWW
Wederkerigheid
Waarom je geen drankje van een ander moet accepteren.
Winner’s curse
Hoeveel zou je voor een euro betalen?
Wonder
De noodzaak van onwaarschijnlijke gebeurtenissen.
Wraakgevoelens
Wraak is een slecht raadgever…
XXXXX
YYYYY
ZZZZZ
Zelfrechtvaardiging
[nog aanvullen]
Zelfrespect
[nog aanvullen]
Zelfwaarnemingstheorie
Volgens Bem leiden mensen hun eigen persoonlijkheidskenmerken af uit hun gedrag.
Zero-risk bias
Waarom je voor nul risico te veel betaalt
OOK NOG
Labellingstheorie (Schachter): een emotie begint met een diffuse lichamelijke reactie, dievervolgens gelabeld wordt. Het gekozen label bepaalt welke emotie je ervaart.
Volgens Magda Arnold neem je iets waar en interpreteert het (cognitie; appraisal). Pas daarna, op grond van appraisal, kan een lichamelijke reactie ontstaan. Appraisal wordt gedefinieerd als taxaties van de situatie met betrekking tot het welzijn of het subjectief belang van het individu. Appraisal theorieën; Vijf verschillende appraisal dimensies; onderscheiden van 14 emoties
1.doelconsistentie, in hoeverre staat een situatie in lijn met je doel (valentie)
2.zekerheid,
3.‘agency’, wie is verantwoordelijk voor wat er is gebeurd (causale attributie)
4.motivationele toestand, beloning krijgen of straf vermijden
5.controle over gebeurtenis
BOEKEN
‘Hoe we onszelf voor de gek houden, ABC van denkfouten’
Van Suzanne Weusten. Ook blog van op rudolphsnews.com
‘Uitglijers – waarom we fouten maken en hoe we ze kunnen voorkomen’.
Van Joseph Hallinan. Ook blog van op rudolpsnews.com
Rudolphs news 