Je maakt denkfouten, denk je. Of zag je het anders dan anderen? Of zit je gevoel je te foppen omdat die snel een beslissing wil nemen? Bij het maken van besluiten is het denk ik goed om die bewust te maken en te snappen dat je maar een beperkt aantal factoren kan weten en meenemen in je besluit. Alert zijn op dingen die je foppen, is wel handig. Bias noemen ze dat. 

Ik maakte van een aantal boeken een verzameling voor mijn studenten. Dit om te gebruiken in lessen rond kritisch denken, strategisch management etc. Ken je nog een bias die hier niet tussen staat, laat me weten!

AAAAA

Achteraf fout

Waarom je een dagboek moet bijhouden. De CEO die door een gelukkige omstandigheid succes heeft, schat de waarschijnlijkheid daarvan achteraf veel hoger in dat die objectief was.

Actor-waarnemerverschil 

Dit komt voort uit het perspectief dat iemand heeft. De actor ziet de omgeving, de waarnemer ziet de actor.

Action bias

Waarom afwachten en nietsdoen een kwelling is.

Affectheuristiek

Hoe gevoelens ons op een dwaalspoor brengen.

Affiliëren

Is een neiging die voorkomt uit de behoefte aan sociale vergelijking, om angst te verminderen, aan informatie.

Alternatieve paden

Gefeliciteerd !je hebt met Russische roulette gewonnen. 

Anker

Ook wel genoemd de Ankerheuristeik. Hoe het rad van avontuur ons het hoofd op hol brengt.

Afkeer van verlies

Waarom kwade gezichten ons eerder opvallen dan vriendelijke.

Association bias

Waarom je door ervaring sores dom wordt.

Attitudesterkte

Sterke attitudes zijn relatief stabiel over de tijd en resistent tegen beïnvloeding, dat wil zeggen dat we moeilijk te overtuigen zijn van een andere opvatting. Sterke attitudes zijn dan ook betere voorspellers van gedrag.

Attentiecurve

Die van 20 minuten max en zo.

Attitude-Ambivalentie

De mate waarin een persoon zowel voor- als nadelen van een bepaald gedrag ervaart. Iemand met een ambivalente attitude is eenvoudiger te over redenen.

Authority bias

Waarom je tegenover autoriteiten geen respect moet tonen. Zie hier het werk van de psycholoog Stanley Milgram uit 1961 ‘Obedience to Authority’.

Autokinetisch effect.

[nog aanvullen]

Availability bias

Waarom je liever een verkeerde stadsplattegrond gebruikt dan helemaal geen. We vormen ons een beeld van de wereld aan de hand van het gemak waarmee ons voorbeelden te binnen schieten.

BBBBB

Base-rate neglect

Als je in Wyoming hoefslagen hoort en zwart-witte strepen ziet…

Beginnersgeluk

Pas op wanneer in het begin alles goed gaat

Bekende weg

De bekende weg duurt altijd korter zo lijkt het.

Belief perseverance

[nog aanvullen]

Zeker met materiaal van Trump en alternatieve feiten.

Beschikbaarheidsheuristiek

De neiging van mensen om die gebeurtenissen meer waarschijnlijk te achten waaraan gemakkelijker gedacht wordt doordat ze meer toegankelijk zijn in het geheugen. Of ook hoe recente herinneringen ons brein misleiden.

Bevestigingsheuristiek.

[nog aanvullen]

Blinde Vlek

[nog aanvullen]

Boemerangeffect

[nog aanvullen]

Bounded rationality

[nog aanvullen]

Bystander effect

Hoe meer omstanders bij een gebeurtenis, hoe minder hulp je kan verwachten.

CCCCC

Carpe diem

Maar liefst alleen op zondag

Chauffeurskennis

Doen alsof je iets weet. Waarom je de nieuwslezer niet serieus mag nemen 

Cognitieve dissonantie

Moet bij iedereen bekend zijn… toch.

Cognitieve dissonantie = je gedrag komt niet overeen met je geweten. En waarom we onze opvattingen herzien.

Collective action problems 

(Klüver, 2009a)

Confirmation bias

Pas op wanneer lets een ‘speciaal gevaar wordt genoemd. Beroemde uitspraak hier is van Aldous Huxley: ‘Feiten houden niet op te bestaan alleen maar omdat ze worden genegeerd’. Of Warren Buffet: ‘Mensen zijn meesters in het zo filteren van nieuwe informatie dat hun opvattingen intact blijven.’ Conformation bias: de neiging om informatie te zoeken die bestaande ideeën bevestigt. 

Hier ook: murder your darlings.

Conjunction fallacy

Waarom plausibele verhalen verleidelijk kunnen zijn.

Contrast-effect

Waarom je je vriendinnen die fotomodelzijn thuis moet laten. Zie Cialdini.

Controle-illusie

Je hebt minder onder controle dan je denkt. Als je als voetgangen op het verkeerlicht knopje drukt in Manhatten, druk je op een functieloze knop. Waarom is die er dan? Om de voetgangers te laten geloven dat ze de verkeerslichten kunnen beïnvloeden. Dan verdragen ze het wachten voor het licht aantoonbaar beter.

DDDDD

De inductie

Hoe je mensen van hun miljoenen berooft.

Default Mode Network

Maak daar aparte les over.

Defensieve projectie

Bedreigende gedachten naar anderen toeschrijven in plaats van deze op zichzelf betrekken.

Diffusion of responsibility

Iedereen denkt; ‘iemand anders zal nu wel iets gaan doen’.

Duale procestheorie

[nog aanvullen]

Duchenne glimlach

De echte glimlach, achterhaald dmv stroomstootjes.

Dwaalwegen

[hier wat leuke verhaaltje erbij]

EEEEE

Eerst-wordt-het-erger-val

Zodra iemand het over een ‘moeilijk traject’ heef, moeten je alarmklokken gaan luiden. Dit is een variant van het confirmation bias.

Egocentrische vertekening

Overschatten van je eigen aandeel in de gang van zaken.

Endowment-effect

Waarom we ons bezit overwaarderen.

Ethisch profileren

[nog aanvullen]

Exponentiële groei

Waarom opgevouwen papier ons brein te boven gaat. Overkomt je als je met Rudolph samenwerkt.

FFFFF

False concensuseffect 

Overschatting van de waargenomen consensus voor de eigenmening.

Fixed pie – syndroom

Mensen zijn geneigd aan te nemen dat de verschillende partijenallemaal dezelfde belangen hebben.

Fundamentele attributiefout

Vraag een schrijver nooit of zijn roman autobiografisch is. En waarom we gedrag aan iemands persoonlijkheid toeschrijven.

Framing

C’est le ton qui fait la musique.

Fundamentele attributiefout

De neiging om de invloed van de situatie op het gedrag vanmensen te onderschatten

GGGGG

Gehoorzaamheidsexperiment

[nog aanvullen]

Groepsdenken

Waarom we ons conformeren aan de groep.

Groupthink

Waarom consensus gevaarlijk kan zijn.

HHHHH

Hedonic treadmill

Waarom je de weg naar her werk kort moet houden. 

Her halo-effect

Waarom mooie mensen makkelijker carrière maken.

Heuristieken

Vuistregels bij het maken van beslissingen. Deze kunnen leiden tot vertekening in de beoordeling en de kwaliteit van beslissingen.

Hindsight Bias

Als je eenmaal iets weet, het vaak lijkt alsof je het altijd al wist.

IIIII

Incentive superresponse-neiging

Mensen reageren op prikkels. Dus als het gedrag van mensen of bedrijven je verbaast, vraag je dan af welke prikkelsysteem er achter zit.

Individuatie

De persoon wordt niet beoordeel op basis van stereotypering of grove evaluaties, maar op basis van persoonlijke eigenschappen en gedragingen.

Induced compliance

Aanzetten tot meegaandheid, mensen hebben nauwelijks in de gaten hoe hun gedrag door de situatie wordt gestuurd.

Informatie bias

Waarom we blijven zoeken naar informatie, ook als het niet nodig is.

Informatief conformisme

Het oordeel van anderen gebruiken om een mening te vormen. Normatief conformisme: het oordelen van andere personen gebruiken als norm voor gewenst gedrag in een bepaalde situatie.

Inschattingsfout

[nog aanvullen]

Introspectie-illusie

[nog aanvullen]

JJJJJ

KKKKK

Kameleoneffect

De neiging van mensen om de gezichtsexpressies en non-verbaal gedrag te imiteren.

Keuzeparadox

Zie het werk van Barry Schwartz, in ‘De parabox van keuzes’. 

Ook: het maximale zoeken van alle mogelijkheden en van inzichten die je moet hebben om de allebeste/hoogste waarheid keuze te maken, bestaat niet. Ten minste niet voor altijd, je keuze vrijheid is beperkt. En je de feiten die je kent nemen steeds toe of af.

Kelly’s covariatiemodel

Verklaringsmodel van oorzaak van een gebeurtenis. De covariantie is afhankelijk van: Consistentie: is het gedrag terugkerend. Distinctiviteit: komt het gedrag terug in andere situatie. Consensus: vertoont een ander vergelijkbaar gedrag.

Koker illusie

De reden dat we ons toekomstig geluk hoger inschatten.

LLLLL

Lake Wobegon effect

Te leuk om hier iets over te zeggen al, iets om op te zoeken.

Liking bias

Je doet er niet verstandig aan aardig gevonden te willen worden.

Looking-glass self

We zien onszelf door de ogen van anderen. Als mensen om je grapjes lachen, krijg je het signaal door dat je grappig bent en ga je dat zelf ook vinden.

MMMMM

Magisch denken

We denken dat ons denken de werkelijkheid kan beïnvloeden. Een variant van het boek onder je kussen leggen tijdens je slaap. Daarom heeft Rudolph bandjes met zijn lessen, die kan je afdraaien tijdens je slaap.

Mentale afwezigheid

Autorijden, bellen, botsing. Of de voorbeelden van kinderen vergeten naar school te brengen…dan aan eind van je werkdag die dood in auto vinden…

Mentale sluipweg

System 1 en 2 en zo.

Metacognitieve ervaring.

[nog aanvullen] 

Mijmerbrein

[nog aanvullen] 

NNNNN

Neglect of probability

Waarom de jackpot steeds groter wordt

Negativity bias

Niet zo negatief! Maar tja, we onthouden de negatieve dingen beter. Jammer wel…

OOOOO

Overconfidence-effect

Waarom je je kennis en vaardigheden systematisch overschat. Zie hier werk van de onderzoekers Marc Alpert en Howard Raiffa. Of Gerry Pallier et al ‘The role of individual differences in the accuracy of confidence judgments’. Of R.P. Vallone et al ‘Overconfident predictions of future actions and outcomes buy self and  others’. Of het werk van Daniel Kahneman (ook te lenen van Rudolph)

Outcome bias

Beoordeel een besluit nooit op basis van het resultaat. Is het resultaat slecht, wil het nog niet zeggen dat het besluit slecht was.

Omission bias

Waarom je de oplossing bent – of het probleem. Of ook wel waarom we iets doen beter vinden dan niets doen. 

Oordeel uitstellen

Een van de goede technieken van kritisch denken.

PPPPP

Priming

Volkomen ongerelateerde informatie kan je beïnvloeden. Ook: Subliminale priming: onbewust van priming.

Primacy-effect

Eigenschappen die als eerste worden genoemd, hebben meer invloed op het oordeel als eigenschappen die achteraan staan.

Positiviteitseffect

Bij competentie eigenschappen hebben positieve prestaties meer invloed op het vormen van een oordeel. Waarom? Iedereen kan zeggen dat ie iets goed kan, maar prestaties spreken voor zichzelf.

Prognose illusie

Hoe de glazen bol je blik vertekent.

Puntje-van-de-tong fenomeen

…wat dat is… zou het je graag vertellen, kan er even niet opkomen…

QQQQQ

RRRRR

Re-appraisal

Een andere betekenis aan een situatie geven, zodat je een ander emotie krijgt.

Regressie naar het gemiddelde

De twijfelachtige prestatie van artsen, adviseurs, coaches en psychotherapeuten.

Representativiteitsheuristiek.

[nog aanvullen]

Route causaliteit

Waarom je nooit in de ooievaar moet geloven

Routines

Waarom het 5^eglas heffen gemakkelijker gaat… of zoiets.

SSSSS

Schaarste dwaling

Waarom schaarse koekjes lekkerder smaken.

Selectieve waarneming

Je ziet wat je verwacht te zien. Rudolph heeft een heel lange serie voorbeelden hiervan, vraag hem er naar.

Selffullfilling prophecy

Een voorspelling die zichzelf werkelijkheid maakt, door deonbewust gemanipuleerd actie.

Self-serving bias

Waarom je zelf nooit schuldig bent.

Self-selection bias

Wees niet verbaasd dat je leeft.

Simulatieheuristiek

Afwijkingen van de normale gang van zaken vallen eerder op en daar worden de oplossingen bij gezocht.

Situationele correctie 

Is het aanpassen van de gevolgtrekking aan de situatie. Dus dat je nu denkt dat Rudolph alles wel weet.

Spanningsboog

Van die goudvis en zo.

Stream of consciousness

[nog aanvullen]

Sunk-cost fallacy

[nog aanvullen]

Survivorship bias

Waarom je kerkhoven moet bezoeken.

Zie eventueel ook John P.A. Ioannidis ‘Whaty most published research findings are false’.

De swimmer’s body illusie

Is Harvard een goede of een slechte universiteit? We weten het niet. Komt het door de selectie, of door de scholing.

Sociaal constructionisme

Emoties en emotionele expressies zijn onderdeel van een sociaal gedeeld expressiesysteem. Emoties zijn niet alleen het product van betekenissen, maar genereren zelf ook weer betekenissen.

Socialproof

Als miljoenen mensen iets doms beweren, wordt het daarom nog geen waarheid.

Sociometertheorie

Zelfverheffing nodig vanuit de behoefte om zich verbonden te voelen met anderen en erbij te horen.

Socialloafing

Waarom teams lui zijn

Spelersconclusie

Waarom het toeval geen compenserende kracht heef.

Spotlighteffect

De neiging om te denken dat anderen op je letten.

Story bias

Waarom zelfs ware verhalen onwaar zijn. Wat herinner je het beste” A. De koning stierf en toen stierf de koningin. B. De koning stierf en toen stierf de koningin van verdriet. B waarschijnlijk.

Sunkcost fallacy

Waarom je het verleden moet negeren. Het voorbeeld is dat je halverwege een slechte voetbalwedstrijd weg wil gaan, maar je het toch niet doet ‘omdat je nu eenmaal voor de kaartjes betaald hebt’. Of de Concorde, het vliegtuig, dat enorme bedragen bleef kosten, en de Franse en Engelse overheden er geld in bleven pompen, puur voor de status.

TTTTT

Terror Management Theorie

Zelfverheffing nodig om de angst voor de sterfelijkheid te bezweren.

Texas Sharpshooter fallacy

Je ziet patronen in willekeurige gebeurtenissen. Doe de test!

Tragiek van het verstand

Verstandige mensen doen geen beroep op het verstand. Het nu dat een enkeling heeft van iets, gaat na verloop van tijd in tegen het nu van de groep.

UUUUU

Ugly Sisters

Waarom je niet op een naam kan komen.

VVVVV

Vooringenomenheid

[nog aanvullen]

Vuistregels

[nog aanvullen]

WWWWW

Wederkerigheid

Waarom je geen drankje van een ander moet accepteren.

Winner’s curse

Hoeveel zou je voor een euro betalen?

Wonder

De noodzaak van onwaarschijnlijke gebeurtenissen.

Wraakgevoelens

Wraak is een slecht raadgever…

XXXXX

YYYYY

ZZZZZ

Zelfrechtvaardiging

[nog aanvullen]

Zelfrespect

[nog aanvullen]

Zelfwaarnemingstheorie

Volgens Bem leiden mensen hun eigen persoonlijkheidskenmerken af uit hun gedrag.

Zero-risk bias

Waarom je voor nul risico te veel betaalt

OOK NOG

Labellingstheorie (Schachter): een emotie begint met een diffuse lichamelijke reactie, dievervolgens gelabeld wordt. Het gekozen label bepaalt welke emotie je ervaart.

Volgens Magda Arnold neem je iets waar en interpreteert het (cognitie; appraisal). Pas daarna, op grond van appraisal, kan een lichamelijke reactie ontstaan. Appraisal wordt gedefinieerd als taxaties van de situatie met betrekking tot het welzijn of het subjectief  belang van het individu. Appraisal theorieën; Vijf verschillende appraisal dimensies; onderscheiden van 14 emoties

1.doelconsistentie, in hoeverre staat een situatie in lijn met je doel (valentie)

2.zekerheid,

3.‘agency’, wie is verantwoordelijk voor wat er is gebeurd (causale attributie)

4.motivationele toestand, beloning krijgen of straf vermijden 

5.controle over gebeurtenis

BOEKEN

‘Hoe we onszelf voor de gek houden, ABC van denkfouten’

Van Suzanne Weusten. Ook blog van op rudolphsnews.com

‘Uitglijers – waarom we fouten maken en hoe we ze kunnen voorkomen’.

Van Joseph Hallinan. Ook blog van op rudolpsnews.com